विद्यार्थ्याच्या प्रश्नातून तयार झालेले खडूशिल्पकार
-अशोक डोळसे
शिल्पकार मातीच्या गोळ्यातून असो की खडूतून केवळ एक मूर्ती/शिल्प घडवत नसतो, तर तो त्या माध्यमातून एक विचार, एक कलाकृती आकारास आणत असतो. शिल्प पाहत असताना, त्याचा आशय समजून घेणे, त्याची जन्मकथा, स्वभावविशेष, सौंदर्यदृष्टी, ती घडवण्यामागील उद्देश, त्या शिल्पाच्या माध्यमातून शिल्पकारास जनमानसापर्यंत नेमके काय पोचवायचे आहे हे सारे जाणून घेणेसुद्धा तितकेच महत्त्वाचे आहे. शिल्पांमध्ये काही व्यक्तिशिल्पे असतात तर काही मानवी जीवनातील विविध पैलू घडवणारी विषयशिल्पे असतात.
कलाप्रवृत्ती कलाकाराला कधीही स्वस्थ बसू देत नाही. आवडती कला जोपासण्यासाठी कलाकाराचे आयुष्यही अपुरे पडते. अशीच एक आगळी वेगळी शिल्पकला जपणार्‍या अहमदनगरच्या अशोक डोळसे यांच्याविषयी..
आपल्या आयुष्यात कलेला अनन्य साधारण महत्त्व आहे. आयुष्यात कला नसेल तर सृजनशीलतेचा झराच आटल्यासारखा होईल.
एका विद्यार्थ्याने विचारलेल्या प्रश्नातून अशोक डोळसे यांनी साकारलेली खडूशिल्पे ही आज त्यांची ओळख बनली आहे. नगरमधील सीताराम सारडा या विद्यालयात कलाशिक्षक म्हणून कार्यरत असणारे आशोक डोळसे हे सर्वच ‘रिअ‍ॅलिस्टिक’ कलाप्रकारांत काम करतात. यांचा जन्म २ जून १९७२ रोजी अहमदनगर येथे झाला. शहरातच त्यांची शैक्षणिक व व्यावसायिक कारकीर्द घडली. घरात चित्रकलेचा कोणताही वारसा नसताना केवळ छंद व अध्यापनाची आवड म्हणून कला क्षेत्राकडे वळले. त्यांचे शिक्षण अहमदनगरमधील सीताराम सारडा विद्यालय येथे झाले. शिक्षण घेत असतानाच त्यांनी आपण कलाशिक्षक व्हावे असे ठरवले होते. त्यानुसार त्यांनी आपले महाविद्यालयीन शिक्षण पूर्ण करताच पुढील शिक्षण कला क्षेत्रातून करायचे ठरविले. प्रगतकला या शासकीय कला महाविद्यालयातून कलाशिक्षक पदविका व नाशिक येथील चित्रकला महाविद्यालयातून ए.एम. ही पदवी घेतली.
व्यावसायिकरित्या या क्षेत्रात उतरावे या हेतूने डोळसे यांनी १९९३ साली स्वतःचा ’मीनाक्षी आर्ट स्टुडिओ’ सुरू केला. त्याच्या माध्यमातून त्यांना चांगली कामेही मिळू लागली. परंतु, कलेकडे पैसे कमविण्याचे साधन म्हणून पाहणे त्यांच्या मनाला काही केल्या पटले नाही. आपला मूळ हेतू हा अधिकाधिक लोकांना कलेचे महत्त्व पटवून देत समाजाला कलेच्या माध्यमातून काहीतरी देणे आहे या भावनेने आपल्याकडे असणार्‍या कलागुणांतून अधिकाधिक विद्यार्थी घडवावे या निस्वार्थ हेतूने त्यांनी व्यवसायाला राम राम ठोकला व ते पूर्णवेळ शिक्षक म्हणून कार्य करीत राहिले. सीताराम सारडा या स्वतः शिक्षण घेतलेल्या शाळेतच ते कलाशिक्षक म्हणून रुजू झाले.
कलाशिक्षणाचा मूळ हेतू मनाला वळण लावणे नसून संपूर्ण जीवनाला कलात्मक वळण लावून आनंदी जीवन जगणे शिकविणे हा आहे. लहान मुलाच्या मनात दडून बसलेल्या भाव भावना, सुप्त निर्माणक्षम शक्ती यांना वाव देऊन त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा विकास करणे हे शालेय कलाशिक्षणाचे प्रमुख उद्दिष्ट आहे. कलाशिक्षक म्हणून काम करत असतानाच विद्यार्थ्यांनी केवळ शाळेतील एका तासापुरतं चित्रकला या विषयाकडे न पाहता अधिकाधिक कलासंपन्न व्हावे याकरिता कलाशिबिरे, छंदवर्ग व कार्यशाळा यांचे आयोजन केले. नगर शहरात चित्रकला, शिल्पकला कलेबाबत तितकीशी जागरूकता नव्हती. पुणे, मुंबई सारखी मोठमोठी चित्रकला व शिल्पप्रदर्शने नगर येथे भरवावी या उद्देशाने त्यांनी अहमदनगर शहरात २०१३ मध्ये ’अशोका आर्ट गॅलरी’ सुरू केली.
चित्रकलेशी निगडित सर्वच कलाप्रकारात अशोक डोळसे हे उल्लेखनीय आहेत. आजपर्यंत त्यांनी विविध माध्यमात चित्र-शिल्पे साकारली आहेत. सिफोरेकस, लाकूड, मेणबत्ती, प्लास्टर, कागद, थर्माकोल, फायबर, पुठ्ठा, तार, शाडू माती, खडूवरील शिल्पे यांसारख्या शक्य होईल त्या सर्व साधनांचा वापर करत कलाकृती घडविल्या आहेत. खडूशिल्प निर्मितीकडे वळतानाचा अनुभव म्हणजे 'एका विद्यार्थ्याने तासादरम्यान त्यांना विचारले, ‘सर तुमच्या हातातील खडूने तुम्ही काय बनवू शकता?’ त्यांच्या प्रश्नातून निर्माण झालेले मोठे आव्हान उभे राहिले. यातून खडूशिल्प साकारण्याचा प्रयत्न केला. त्यातूनच एक नवीन ओळख निर्माण झाली. ‘खडूशिल्पकार’ अशोक डोळसे म्हणून देशपातळीवर ओळख झाली. त्यांनी आजपर्यंत २०० पेक्षा अधिक खडूशिल्पे साकारली आहेत. लोहपुरुष सरदार वल्लभभाई पटेल यांचे जगातील सर्वात लहान खडूशिल्प साकारण्याचा विक्रम अशोक यांच्या नावावर आहे. २०१४ मध्ये त्यांच्या या शिल्पाची नोंद ‘वर्ल्डस अमेझिंग रेकॉर्ड’ व ‘वर्ल्डस रेकॉर्ड ऑफ इंडिया’नेदेखील घेतली.सरदार वल्लभभाई पटेल यांच्या शिल्पासोबतच विविध राष्ट्रपुरुषांची, स्वातंत्र्य सैनिकांची व साधुपुरुषांची शिल्पे अशोक डोळसे यांनी साकारली आहेत. त्यांची ही स्वनिर्मित खडूशिल्पे पाहण्यासाठी देशभरातून कलारसिक आर्ट गॅलरीला भेट देत असतात.
निरनिराळ्या शिल्पांसोबतच यांची चित्रे देशातच नाही तर परदेशातील कलाप्रेमींनादेखील भुरळ घालतात. देशाचे माजी राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जी यांनीदेखील नगर भेटीदरम्यान डोळसे यांच्या या कलाकृतींचे कौतुक केले होते.
संपूर्ण भारतात त्यांच्या चित्रांना मागणी आहे. त्यांनी नामांकित मराठी व इंग्रजी वृत्तपत्रात व्यंगचित्रकार म्हणून काम केले आहे. सध्या ते ऑनलाईन चित्रकला अध्यापनातून कलेचा प्रसार व प्रचार करण्यासाठी प्रयत्नशील आहेत. स्वत:मधिल सुप्त कलेच्या आविष्काराचा प्रयत्न करणे म्हणजे कलेची उपासना करणे,कोणत्याही ऐहिक सुखापेक्षा कलेतून मिळणारा आनंद निश्चित उच्च प्रतीचा असतो.असे मत मांडणारे डोळसे यांनी खडूशिल्प विषयावर कार्यशाळा, कला शिबीरे,कलाप्रात्यक्षिकांचे आयोजन, व्यंगचित्रांचे रेखाटने,कला विषयांवर लेखन, मार्गदर्शन केले आहे. देशात व परदेशात विविध ठिकाणी यांच्या शिल्पांचे प्रदर्शन व संग्रह आहेत.यांच्या कार्याचा गौरव म्हणून कलारत्न पुरस्कार, आदर्श कलाशिक्षक पुरस्कार, निसर्ग संवर्धन कार्याबद्दल'ग्रिन टिचर'पुरस्कार,कार्य गौरव पुरस्कार,कार्यशिल कलाशिक्षक पुरस्कार, महात्मा फुले जीवन गौरव पुरस्काराने यांना सन्मानित करण्यात आले.यांच्या या कार्यात सहकार्य करणारी त्यांची अर्धांगिनी हर्षदा व खडूशिल्पाला प्रथम अभिप्राय देणारी शुभदा आणि श्रद्धा ही दोन कन्या यांचा वेळोवेळी हातभार लागतो.मुलांचा कलात्मक विकास घडवून आणणारे थोर शिल्पकार अशोक डोळसे यांच्या या कार्याला मनापासून धन्यवाद! पुढील कलाप्रवासाला खूप खूप शुभेच्छा!
महादेव शरणप्पा खळुरे
यशवंत विद्यालय अहमदपूर
मो ८७९६६६५५५५
